روان کننده دنده چیست؟ یکی از روغن هایی که در خودرو استفاده می شود، روغن واسکازین یا روغن دنده است. وظیفه اصلی این روغن، روان کاری قطعات متحرکی است که در گیربکس، دیفرانسیل و جعبه فرمان به کار می روند. طبقه بندی انواع این روغن ها با توجه به میزان کیفیت و ویسکوزیته آن خواهد بود. مهمترین خواص و ویژگی روغن گیربکس، سازگار بودن با فلزاتی است که در جعبه دنده وجود دارد. از این فلزات می توان به فولاد و آلیاژهای مس اشاره کرد. این مقاله از روغن سیتی ما را با روغن واسکازین و کاربرد آن آشنا می کند.
روان کننده دنده یا واسکازین چیست؟
واژه واسکازین روسی بوده و به معنای روغن دنده است. قطعات تشکیل دهنده خودروها با شکل و کارکردهای مختلف، در کنار هم قرار می گیرند. این قطعات که دارای وظایفی هستند، برای عملکرد صحیح خود نیاز به مراقبت دارند. روغن واسکازین برای روان و نرم کردن حرکت آن ها به کار می رود. گیربکس خودروها با کمک این روغن، کارایی بهتری داشته و مانع تعویض و تعمیرهای کوتاه مدت آن ها می شود.
در واقع با روغن دنده می توان از چرخ دنده ها و سایر قطعات آن در برابر انواع فشارها محافظت کرد. وظیفه اصلی روغن گیربکس، روان کردن چرخ دنده های جعبه دنده های دستی و اتومات است. با عوض کردن روغن دنده می توان عمر خودروها را زیاد کرد. ترکیبی از روغن پایه و افزودنی های دیگر، تشکیل روغن واسکازین را می دهد که خاصیت ضد سایشی و ضد ترکی دارد. روغن دنده در دمای بالا پایدار بوده و در دو نوع وجود دارد.
مشخصه های عمومی لازم برای روان کننده دنده
گرانروی مناسب: روغن‌دنده باید دارای گرانروی مناسب برای تشکیل یک لایه‌ی پایدار روغن در یک سرعت و درجه حرارت مشخص باشد. گرانروی یکی از اساسیترین ویژگیها برای اطمینان از ایمنی دندهها و کارکرد بدون صدای آنها می‌باشد.گرانروی مناسب در درجه‌حرارت عملکرد تضمینی بر توزیع روغن به تمام سطوح و تشکیل لایه‌های روغن در سرعت‌ها و فشارهای موجود می‌باشد.
خواص ضدزنگ و ضدخوردگی: خاصیت ضدزنگ برای محافظت سطوح فلزی در برابر زنگ‌زدگی است. روغن‌دنده‌ها نباید خورنده باشند، بلکه باید از خوردگی شیمیایی سطوح فلزی جلوگیری کنند. به منظور جلوگیری از خوردگی و مخلوط‌شدن مواد حاصل از زنگ‌زدگی و خوردگی با روغن، روانکار و محیط روانکاری باید از نظر شیمیایی خنثی باشند.
پایداری در برابر کف‌کردن (جلوگیری از تشکیل کف): از آنجا که در صورت تلاطم و هم‌خوردن روانکار و در نتیجه ایجاد کف در روغن، لایه ی روغن مناسب و خوبی بر روی دندانه ها و دنده تشکیل نمیشود، بنابراین ضدکف بودن از نیازهای بسیار مهم و اصلی روانکار است. این ویژگی از تشکیل مقادیر بیش از حد کف در مخازن و جعبه‌دنده‌ها جلوگیری می‌کند.
آبگریزی: از آنجا که رطوبت موجود در محیط اطراف سیستم دنده به هنگام پایان کار دندهها تمایل به میعان دارند، از این‌رو روانکار باید توانایی جداسازی و دفع آب و یا رطوبت را داشته باشد. روغن باید دارای قدرت جداشدن سریع از آب و حفاظت در برابر تشکیل امولسیون داشته باشد.
حفاظت سطوح در برابر خراش: روغن‌دنده باید مانع خراشیدگی سطوح دندانه های تحت فشار و بار زیاد شود.
جلوگیری از سایش سطوح: این ویژگی در روانکار موجب کاهش سایش، آسیب‌دیدن و از کار افتادن زود هنگام دندهها میشود.
پایداری : این ویژگی در روغن امکان استفاده از آنرا برای مدت طولانیتری فراهم می‌کند.
روانسازی: این ویژگی در کاهش اصطکاک مؤثر است.
چسبندگی: چسبندگی روغن‌دنده از هدر رفتن روغن در اثر نیروی گریز از مرکز در سرعت‌های بالا جلوگیری می‌کند.
سازگاری با کاسه نمدها و آب بندها: سازگاری روغن‌دنده با کاسه‌نمدها، از امکان واکنش یا تخریب روغن و کاسه‌نمد جلوگیری می‌کند.
زمان تعویض روغن واسکازین
از مسایل مهمی که درباره روغن های گیربکس وجود دارد، تعویض به موقع آن هاست. همان طور که به طور کامل در بالا توضیح داده شد، روغن گیربکس به روان کردن گیربکس کمک کرده و درجه حرارت آن را کاهش می دهدو همچنین این روغن به کاهش سر و صدا در گیربکس منجر شده و به افزایش طول عمر مفید قطعات کمک می کند. زمان مناسب تعویض این روغن، به افزایش طول عمر گیربکس کمک می کند. عواملی چون شرایط آب و هوایی، نوع روغن، نوع عملکرد و گیربکس خودرو، در زمان تعویض روغن واسکازین موثر است. در شرایط معمول زمانی که دیسک و صفحه کلاچ در خودرو عوض می شود، روغن گیربکس نیز باید تعویض شود.
صفحه کلاچ در یک خودرو با دنده دستی بعد از کارکرد ۱۰۰ هزار کیلومتری در جاده و داخل شهر، عوض می شود. اما در خودرو با دنده اتومات، زمان تعویض این روغن هر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار کیلومتر است. در زمان تعویض این قطعه کل گیربکس باز می شود و در نتیجه روغن مربوط نیز تعویض می شود.
علایم نشان دهنده زمان تعویض روغن گیربکس
با بررسی رنگ مایع نشتی زمان تعویض روغن دنده مشخص می شود. زیرا در حالت عادی، این روغن به رنگ قرمز بوده و وقتی به رنگ قهوه ای درآید، باید آن را تعویض کرد. مایعات دیگر خودرو مانند ضد یخ و مایع برف پاک کن نیز دارای رنگ قرمزی است، اما بو و درجه غلظت آن ها با هم متفاوت بوده و راه تشخیص آن ها از روغن گیربکس است.
رنگ روغن واسکازین
روغن گیربکس مایعی به صورت صاف و یکدست بوده و بالمس کردن، روغنی و چرب بودن آن احساس می شود. بوی این روغن شبیه به بوی نفت بوده و شباهت زیادی بین این روغن و روغن موتور و روغن ترمز وجود دارد. وقتی بوی روغن گیربکس شبیه به بوی روغن سوخته شود، نیاز دارد که تعویض شود.
در زمان تعویض روغن باید توجه کرد که نشتی از کدام قسمت است که به طور معمول از بخش جلو یا وسط ماشین است. بنابراین وقتی خودروی شما پارک بوده و بعد از مدتی در پایین و در قسمت وسطی و یا جلوی ماشین، مایع قرمز رنگی مشاهده شد، نشان دهنده نشت روغن گیربکس است. یکی دیگر از علایم نشان دهنده نشتی روغن گیربکس، کند و ضعیف بودن عملکرد گیربکس است.
همچنین اگر روغن گیربکس در یک خودرو تمام شده باشد، گیربکس آن عمل نمی کند. برای نگهداری از خودرو بهتر است که هر دو سال یکبار، این روغن تعویض شود، البته این زمان بستگی به میزان استفاده شما از خودرو نیز دارد. اگر خودرویی با دنده دستی به مدت شش ماه روشن نشده باشد، نیاز به تعویض روغن گیربکس دارد.
ویژگی های اصلی روان کننده دنده
پس با توجه به موارد ذکر شده می توان گفت که روغن دنده باید دارای ویژگی های زیر باشد:
- توانایی کنترل رسوبات درسیستم و تشکیل لجن
- بهبود دهنده گرانروی
- جلوگیری از زنگ زدگی
- خاصیت ضد اکسیداسیون
- خاصیت آلودگی زدایی از روغن
- چسبیدن به سطوح چرخ دنده های در تماس داخل گیربکس
- کاهنده اصطکاک بین اجزائ سیستم
- بهبود دهنده گرانروی و تغییر ویسکوزیته به اندازه مناسب در گرما و سرما
- خاصیت ضد خوردگی
نکات مهم پیرامون روان کننده دنده
واسکازین یا روان کننده دنده همچون دیگر انواع روغن نیاز به تعویض دارد و تعویض به موقع آن سبب روان شدن گیربکس، افزایش طول عمر قطعات دنده، کاهش درجه حرارت گیربکس، کاهش سروصدای قطعات و در نتیجه عملکرد هر چه صحیح تر و دقیق تر آن می شود.
در پاره ای از اوقات ذرات گرد و غبار به روان کننده دنده وارد شده و این مسئله سبب نشت آن به بیرون می شود و خاصیت خود را از دست می دهد. بنابراین بررسی مکرر روغن دنده امری الزامی است تا از ورود آسیب و صدمه به سیستم جلوگیری شود.
شایان ذکر است بدانید روان کننده دنده برای انواع دنده های دستی و اتوماتیک به صورت متغیر و متفاوت است. در دنده های اتوماتیک به سبب پیچیدگی و حساسیت بیش از حد آن، از روغن پایه سبک تر در عین حال حاوی مواد افزودنی بیشتر استفاده می شود.
نکته: رنگ روان کننده دنده برای سیستم اتوماتیک در ابتدا صورتی شفاف است که با فعالیت و کارکرد مکرر به قهوه ای تیره تبدیل می شود لذا در این صورت باید به تعویض آن اقدام شود. برخی گمان می کند این فرآورده را تنها میتوان در برندهای خارجی آن با اطمینان خریداری کرد در حالی که برخی شرکت های ایرانی نیز توانسته اند در حیطه تولید این محصولات از شرکت های معتبر و خارجی نیز پیشی بگیرند.
یکی از نکات مهم و اساسی پیرامون روان کننده دنده قیمت آن است که به عوامل مختلفی بستگی دارد. از مهمترین عوامل موثر در تعیین قیمت این محصولات نوع جعبه دنده و گیربکس، حجم، برند سازنده، فناوری تولید آن و… است که در شرکت های تولیدی امری متغیر و متفاوت می باشد.
