حرکت خودرو به سه ماده‌ی بسیار مهم که ما مسئول تأمین آنها هستیم، وابستگی دارد. این مواد، سوخت، آب و روغن موتور هستند.بنزین یا گازوئیل طی احتراق با هوا، تأمین‌کننده‌ی انرژی لازم برای حرکت خودرو است و آب، قطعات درگیر را خنک می‌کند. در این میان، روغن یا هر روان‌کننده‌ی دیگر، حرکت قطعات این سیستم را ممکن می‌کند. در ادامه با این روان کننده بیشتر آشنا می شویم و نکات مهم در مورد نگهداری از روغن موتور را بررسی. خواهیم کرد، با روغن سیتی همراه باشید.
وظایف روغن موتور
۱- روانکاری (کاهش‌دهنده اصطکاک بین قطعات)
۲- کاهش سایش قطعات موتور
۳- شست‌و‌شوی داخل موتور و تمیز نگهداشتن قطعات داخل موتور از دوده و ترکیبات حاصل از تجزیه روغن و رسوبات بین قطعات
۴- آب‌بندی کامل بین سیلندر و پیستون
۵- خنک کردن قطعات داخلی موتور
۶- کارکرد بهینه قطعات متحرک موتور در دماهای مختلف و محافظت قطعات موتور در مقابل خوردگی و ضربه‌گیری
نکات مهم برای خرید روغن موتور و نگهداری از روغن موتور
روغن ماینرال یا سینتیک؟
فرقی نمی‌کند خودروی شما مدرن یا قدیمی باشد. این‌روزها برای هر نوع خودرو می‌توان روغن مناسب ماینرال (ارگانیک)، سینتیک یا نیمه سینتیک خریداری کرد. روغن‌های ماینرال که به آنها روغن طبیعی نیز گفته می‌شود، مستقیما از نفت یا گاز طبیعی در پالایشگاه استخراج می‌شوند. از زمانی که خودروهای بنزینی تولید می‌شوند، این روغن‌ها نیز وجود دارند. مهم‌ترین مشخصه‌ی روغن‌های ماینرال، طول عمر کم در مقایسه با نوع سینتیک و البته قیمت پایین‌تر است.
فرایند ساخت روغن‌های سینتیک، کاملا شیمیایی و مهندسی‌شده است. این فناوری در مقایسه با روغن‌های ماینرال، هزینه‌ی بیشتری در بر دارد که منجر به گران‌تر شدن روغن‌های سینتیک می‌شود. در عوض طول عمر روغن‌های سینتیک بیشتر از نوع ارگانیک است و در شرایط حرارتی نامتعارف، مثل آب و هوای بسیار سرد و بسیار گرم یا در پیشرانه‌هایی که تحت فشار با دورهای بالا کار می‌کنند.
۲- ویسکوزیته مناسب برای خرید روغن موتور
در قسمتی از موتور خودرو که درپوش مخزن روغن قرار دارد، حتما عددی به صورت xW-y مثل ۲۰W-50 دیده می‌شود که میزان ویسکوزیته‌ی روغن مناسب برای خودروی شما را نشان می‌دهد.
عددی که به عنوان ویسکوزیته یا گرانروی یک سیال بیان می‌شود، بیانگر میزان مقامت آن در برابر جاری شدن است. ما برای درک ویسکوزیته‌ی روغن موتور، از اعدادی که روی بسته‌بندی آن دیده می‌شود، استفاده می‌کنیم. هرچه عدد ویسکوزیته بالاتر باشد، مقاومت سیال دربرابر جاری شدن بیشتر خواهد بود. به عنوان مثال، ویسکوزیته‌ی عسل بالاتر از ویسکوزیته‌ی آب است. در قدیم به این عدد، وزن روغن هم گفته می‌شد که البته تعریف درستی نیست.
روغن‌های چهار فصل به واسطه‌ی استفاده از پلیمر‌های خاص می‌توانند ویسکوزیته‌ی متفاوتی در دماهای مختلف داشته باشند. حرف W در توضیح ویسکوزیته‌ی این روغن‌ها، از واژه‌ی Winter به معنی زمستان گرفته شده است. به عنوان مثال روغنی که عبارت ۲۰W-50 روی آن دیده می‌شود، ویسکوزیته‌ای بین ۲۰ تا ۵۰ دارد. یعنی زمانی که موتور خودروی شما گرم باشد (حدود ۱۰ دقیقه پس از استارت، به دمای ۱۰۰ درجه‌ی سانتیگراد رسیده باشد) روغن دارای ویسکوزیته‌ی ۵۰ است؛ اما در لحظه‌ی استارت ویسکوزیته‌ی ۲۰ دارد، یعنی با اینکه هنوز گرم نشده (به واسطه‌ی استفاده از پلیمر‌ها)، روان‌تر است.
۳- نگهداری از روغن موتور: چه زمانی روغن را عوض کنم؟
در گذشته، رسم جالبی میان رانندگان وجود داشت که هر ۵ هزار کیلومتر روغن خودرو را عوض می‌کردند. این سنت عجیب نه به‌واسطه‌ی کیفیت روغن، بلکه به دلیل آسان بودن شرایط فهم آن فراگیر شد؛ چرا‌که رانندگان با رسیدن کیلومترشمار خودرو به اعدادی با ضریب ۵، مثل ۸۰ هزار یا ۸۵ هزار، اقدام به تعویض روغن می‌کردند. ضمن اینکه باتوجه به ماینرال بودن روغن‌ها و احتمال اتمام طول عمر آنها، حتی در صورت استفاده نکردن از خودرو، سالی ۲ بار به تعویض روغن مراجعه می‌کردند، هرچند که بعضی افراد نیز در انتهای هر فصل (هر سه ماه) به سراغ روغنی با ویسکوزیته‌ی مخصوص آن فصل می‌رفتند.
امروزه نه‌تنها فناوری ساخت روغن موتور پیشرفت زیادی داشته است، بلکه پیشرانه‌ها نیز بسیار کمتر از گذشته باعث استهلاک روغن می‌شوند. بعضی خودروهای مدرن، زمانی که روغن از استاندارد خود خارج شود، راننده را مطلع می‌کنند؛ اما تا حدود زیادی می‌توان به عددی که روی بسته‌بندی روغن نوشته شده است، اعتماد کرد.
۴- نگهداری از روغن موتور: چک کردن روغن چه فایده‌ای دارد؟
این حرکت از زمان اختراع خودروها تاکنون، در میان رانندگان ثابت بوده است و با وجود رشد فناوری، همچنان انجام می‌شود. شاید با حضور سنسورهای متعدد در خودروهای مدرن امروزی، چک کردن روغن موتور کاری بیهوده به نظر برسد؛ اما دست کم باعث بالا رفتن کاپوت ماشین می‌شود تا وضعیت ظاهری پیشرانه و متعلقات آن، مثل رادیاتور، وایرها و… مشاهده شود.
هرچند پیشرانه‌ی خودروهای امروزی، زیر پوشش مخصوصی مخفی شده؛ اما همچنان محل چک کردن روغن در دسترس است. فراموش نکنید، فقط و فقط در زمانی که خودرو کاملا سرد شده باشد (یک ساعت پس از خاموش کردن پیشرانه) اقدام به باز کردن پیچ مخصوص و بیرون آوردن گیج روغن (میله‌ی فلزی باریک درجه‌بندی شده) کنید. برای فهم دقیق مقدار روغنی که در موتور وجود دارد، بهتر است یک‌بار، این گیج را با دستمالی که پرز ندهد، تمیز کنید و مجددا و به آرامی به داخل مخزن بازگردانید. بیرون کشیدن آرام گیج در مرتبه دوم، مقدار روغن داخل موتور را به شما نشان می‌دهد که باید بین خط مینیموم و ماکزیمم باشد.
اگر از میزان روغن در پیشرانه اطمینان حاصل کردید، مجددا پس از تمیز کردن گیج با پارچه‌ی مناسب، آن را به جای خود بازگردانید. هرگز از دست بدون دست‌کش برای تمیز کردن گیج استفاده نکنید و در صورت لمس روغن، از آب و صابون برای شست و شوی دست‌ها استفاده کنید.
۵- نگهداری از روغن موتور: آیا لازم است به خودرو، روغن اضافه کنیم؟
فرض کنیم گیج روغن را چک کرده و متوجه کمبود روغن در خودرو شده‌اید. در این حالت می‌توانید با دانستن ویسکوزیته‌ی روغنی که در خودروی شما وجود دارد، اقدام به خرید روغن و اضافه کردن آن به مخزن مربوطه کنید. مهم‌ترین نکته در این حالت نیز اطمینان از سرد بودن پیشرانه، استفاده از قیف مناسب و دست‌کش است.
عمل اضافه کردن روغن را به آرامی انجام دهید و در صورت پر شدن قیف، یک یا دو دقیقه صبر کنید، سپس گیج را بررسی کنید تا درصورت رسیدن سطح روغن به میزان استاندارد (بین خط مینیموم و ماکزیمم)، روغن بیشتری اضافه نشود.
باورهای اشتباه در مورد نگهداری از روغن موتور
۱. ویسکوزیته یا گرانروی بالاتر روغن به معنای محافظت بیشتر از قطعات موتور است
۷۰ درصد از فرسایش موتور هنگام استارت سرد رخ می‌دهد. روغن رقیق‌تر با گرانروی پایین‌تر هنگام استارت سرد راحت‌تر جریان پیدا می‌کند و سریع‌تر به قسمت‌های حیاتی موتور می‌رسد. به همین خاطر روغن رقیق‌تر می‌تواند به بهترین نحو از فرسایش قطعات موتور هنگام استارت سرد جلوگیری کند. علاوه براین گرانروی پایین‌تر باعث افزایش قدرت موتور نیز می‌شود زیرا فشار وارد بر پمپ روغن برای انتقال روغن به سرتاسر موتور کاهش می‌یابد.
با اینکه روغن غلیظ‌تر با گرانروی بالاتر معمولا لایه روغن سفت‌تری بین قطعات موتور تشکیل می‌دهد تا از یاتاقان‌ها محافظت کند، استفاده از ترکیبات شیمیایی پیشرفته در روغن‌های جدید این امکان را پدید آورده است که حتی با گرانروی پایین‌تر باز هم محافظت بیشتری ارائه دهند.
البته این به معنای استفاده از روغن رقیق‌تر برای خودروی صفر کیلومتر نیست! در این زمینه باید به دفترچه راهنمای خودرو مراجعه کنید. برای بعضی از خودروها استفاده از روغن رقیق‌تر در فصول سرد توسط کارخانه سازنده توصیه شده است.
۲. هر چقدر مواد افزودنی روغن بیشتر باشد بهتر است
مواد شیمیایی به کار رفته در بسیاری از افزودنی‌های رایج اثرات مواد افزودنی دیگر را خنثی می‌کنند، یعنی این مواد افزودنی باید با یکدیگر هماهنگی کامل داشته باشند تا اثر هر یک از آنها حفظ شود.
مقدار بیشتر از یک افزودنی خاص نیز لزوما بهتر نیست. به عنوان مثال افزودنی روی یا ZDDP که بسیار رایج است برای استفاده در موتورهایی که میل‌سوپاپ‌هایی با تایپیت‌های تخت دارند توصیه می‌شود زیرا لایه محافظی بین بادامک‌ها و تایپیت‌ها ایجاد می‌کند. با این حال مقدار بیشتر روی به معنای محافظت بهتر نیست بلکه افزودن مقدار بیشتر روی فقط به این معناست که این افزودنی دیرتر تمام شده و اثر پایدارتری خواهد داشت.
۳. کاهش اصطکاک یعنی کاهش فرسایش
باور رایج درباره آب‌بندی یک موتور نو این است که قطعات نو باید با سایش آب‌بندی شوند. ایرادی که در این باور وجود دارد این است که اکثر مردم نمی‌دانند که تفاوت زیادی میان کاهش اصطکاک و کاهش فرسایش وجود دارد. با اینکه هر دو یک مفهوم یکسان به نظر می‌رسند ولی این‌طور نیست. یک مثال بارز در این زمینه افزودنی ZDDP است. استفاده از این افزودنی در فرآیند آب‌بندی بسیار مهم است. خصوصا اگر خودروی شما میل‌سوپاپ‌هایی با تایپیت‌های تخت داشته باشد استفاده از نوع و مقدار صحیح این افزودنی باعث کاهش فرسایش می‌شود. اما ZDDP اصطکاک را کاهش نمی‌دهد.
روغن‌های سینتتیک طوری طراحی شده‌اند که اصطکاک را کاهش دهند ولی موتور خودروی شما به اصطکاک نیاز دارد تا افزودنی ZDDP در آن اثر کند و بدون اینکه قطعات موتور در طول آب‌بندی دچار فرسایش شوند، به صورت شیمیایی تماس قطعات با یکدیگر را برقرار کند. روغن‌های کم‌اصطکاک (خصوصا روغن‌های سینتتیک) طوری طراحی شده‌اند که اصطکاک را کاهش دهند و درنتیجه باعث می‌شوند موتور خیلی دیرتر آب‌بندی شود.
روغن‌های مخصوص آب‌بندی با ترکیب شیمیایی مناسب نه تنها از فرسایش بیش‌ازحد قطعات جلوگیری می‌کنند بلکه سریع تماس میان قطعات موتور را برقرار کرده و آنها را آب‌بندی می‌کنند. در این رویکرد فرسایش کمتر شده و موتور سریع‌تر آب‌بندی می‌شود.
۴. روغن‌های مخصوص خودروهای مسابقه‌ای همیشه بهترین نوع روغن هستند
حتی اگر موتور خودروی شما قدرت بالایی داشته باشد و از تعداد زیادی قطعات با فناوری مسابقه‌ای ساخته شده باشد به این معنا نیست که روغن با فرمول مخصوص مسابقات بهترین گزینه ممکن برای آن است.
باید به نوع کاربرد روغن توجه کنید. ازآنجایی‌که به‌ندرت پیش می‌آید رانندگان خودروهای خیابانی و حتی خودروهایی که موتورهایی با عملکرد بالا دارند، پدال گاز را بیشتر از نصف فشار دهند معمولا دمای روغن در این موتورها به اندازه کافی بالا نمی‌رود که آلودگی‌های موجود در روغن در اثر حرارت از بین بروند.
توجه داشته باشید که روغن‌های مسابقه‌ای مواد پاک‌کننده یا شوینده بسیار کمی دارند و طراحی آنها طوری است که بعد از چند دور مسابقه باید تعویض شوند بنابراین اگر قانون استاندارد تعویض روغن در خودروهای خیابانی که هر ۵۰۰۰ کیلومتر است را در مورد روغن‌های مسابقه‌ای اجرا کنید خیلی زود آلوده می‌شوند و درنهایت این آلودگی‌ها به دیواره‌های سیلندرها آسیب می‌رسانند و باعث نفوذ گازهای احتراق درون محفظه روغن و کنترل ضعیف مقدار روغن بین رینگ پیستون و دیواره سیلندر می‌شوند.
