نکاتی در مورد روان کننده ها که باید بدانید: روانکار صنعتی به محصولات پتروشیمی گفته می‌شود، که دارای کاربرد بسیار زیادی هستند. یکی از مهم‌ترین کاربردهای این محصولات، جلوگیری از سایش سطوح و کاهش اصطکاک بین سطوحِ متحرک است. همچنین روانکاری تجهیزات صنعتی باعث سهولت حرکات قطعات دستگاه‌ها و کاهش مصرف انرژی می‌شود.
محافظت از قطعات دستگاه‌ها در برابر خوردگی و زنگ‌زدگی نیز از دیگر مزایای استفاده از روانکارها است در ادامه قصد داریم نکاتی در مورد روان کننده صنعتی که باید بدانید را به طور کامل توضیح دهیم با روغن سیتی همراه باشید.
روان کننده ها چیست ؟
روغن، گریس، هر دو به تجهیزات مکانیکی کمک می کنند تا به خوبی کار کنند، کارایی را بهبود می بخشند و سایش را کاهش می دهند. روغن و گریس هر دو زیر چتر روان کننده قرار می گیرند، اما کمی با یکدیگر متفاوت هستند، بیشتر در مورد قوام. بیشتر روان کننده ها بر پایه نفت هستند. سپس تقویت‌کننده‌های عملکرد مانند عوامل ضد سایش یا بازدارنده‌های زنگ‌زدگی اضافه می‌شوند تا ترکیبی عالی ایجاد کنند که موتورها و دنده‌ها را روی فرم نگه می‌دارد.
مزایای روان کننده ها
این مواد برای اطمینان از حرکت صحیح و درست اجزای یک دستگاه به کار برده می شوند. نقش اساسی این مواد صنعتی کاهش میزان اصطکاک از سطوح ماشین آلات و دوام و افزایش طول عمر آنها است. از آنجایی که می دانیم اصطکاک باعث تولید گرما می شود در نتیجه روان کننده ها باعث انتقال گرما از سطح ماشین آلات و خنک سازی آنها نیز می شوند. به این دلیل این دسته از مواد را سیال های انتقال حرارت نیز می نامند. در بعضی از موارد این مواد مقاومت الکتریکی را نیز کاهش می دهند.
این مواد هم چنین باعث می شوند ماشین آلات در طول زمان استفاده، دچار خوردگی و زنگ زدگی نشوند. روان کننده، روغن و گریس های صنعتی می توانند از مواد ارگانیک یا آلی و یا سنتزی باشند. بیشتر روانکار های ارگانیک از طریق پالایش پتروشیمیایی به دست می آیند، این درحالی است که انواع سنتزی از مواد شیمیایی طی چندین مرحله واکنش و در حضور بعضی مواد افزودنی ساخته می شوند.
عموما این مواد به سه صورت مایع ، نیمه مایع و جامد عرضه می شوند. روغن موتورها ، روغن های توربین و واسکازین ها از نوع روانکار های مایع می باشند.
به روان کننده های نیمه مایع گریس نیز گفته می شوند. گرافیت یکی از روانکار های جامد است که حالت پودری آن برای روان کنندگی بین اجزای متحرک ماشین آلات استفاده می شود. بیشتر آنها شامل روان نمونه های سنتزی، امولسیون های آب-روغن و روغن های نفتی می باشند . کاربرد این مواد در صنایع هوا فضا خودرو نظامی و دریایی است.
انواع روانکارها
در حالت کلی روانکارها به دو دسته روانکارهای صنعتی و روانکارهای خودرو تقسیم می‌شوند. روانکارهای صنعتی خود به سه دسته عمده، روغن‌های صنعتی، گریس و روانکارهای ویژه دیگر، تقسیم می‌شوند. همچنین روانکارها را از نظر حالت به چهار دسته تقسیم می‌کنند که در ادامه به بررسی هر کدام از آنها می‌پردازیم:
روانکارهای گازی
روانکارهای گازی شامل هوا، هلیوم، بخار مایعات و غیره است و در درجه حرارت‌های بسیار بالا یا پایین و یا در جاهایی که پرتوهای هسته‌ای در محیط وجود دارند، استفاده می‌شوند. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های روانکارهای گازی این است که با تغییر درجه حرارت، گرانروی آنها تغییر چندانی نمی‌کند و به خاطر این ویژگی این نوع از روانکارها در طیف وسیعی از صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از آن جایی که گازها سبک‌تر از مایعات هستند، در سرعت‌های بسیار بالا، جریان گازها آرام و یکنواخت باقی می‌ماند. روانکارهای گازی اصطکاک درونی کمی دارند و بدون ناخالصی هستند، همچنین خاصیت سرریزی هم ندارند. این نوع روانکارها بیشتر در صنایع غذایی، دارویی و شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
روانکارهای مایع
می‌توان گفت رایج‌ترین نوع روانکار، روانکارهای مایع هستند. روغن‌ها جزو مهم‌ترین انواع روانکارهای مایع هستند و به دو دسته روغن‌های معدنی و روغن‌های سنتزی تقسیم می‌شوند. روغن‌های معدنی از طریق اِعمال یک سری عملیات تفکیک روی نفت خام به دست می‌آیند؛ در صورتی که روغن‌های سنتزی به واکنش‌های بیشتری احتیاج دارند و به خاطر همین، هزینه روغن‌های سنتزی بیشتر از روغن‌های معدنی است.
روانکارهای نیمه جامد
روانکارهای نیمه جامد شامل انواع گریس‌ها، مانند گریس‌های صابونی کمپلکس، گریس‌های صابونی ساده، گریس‌های نسوز و غیره هستند.
روانکارهای جامد
از روانکارهای جامد در شرایط به خصوص استفاده می‌شود. برای مثال روانکارهای جامد در شرایط خلاء، بار زیاد، حرارت بالا و در راکتورهای هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از ویژگی‌های این نوع روانکار می‌توان به مقاومت در شرایط خلا، درجه حرارت بالا و فراریت کم اشاره کرد. از انواع روانکارهای جامد می‌توان گرافیت، مولیبونیوم دی سولفید و برخی ترکیبات آلی مانند میکا، تالک و غیره را نام برد.
گریس‌ها
گریس‌ها از جمله مهم‌ترین و معروف‌ترین روانکارها هستند که از یک روغن پایه معدنی یا سنتزی و یک سفت کننده به دست می‌آیند. این نوع روانکار در مواردی که روانکاری با روانکارهای مایع دشوار باشد و یا امکان روانکاری مجدد نباشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وظایف روانکار ها چیست ؟
روانکارهای صنعتی بسته به شرایط کار دستگاه و نوع روانکار وظایف زیر را انجام می دهند :
- ۱) روان کنندگی و کاهش اصطکاک با تشکیل فیلم روغن (روانکار) بین قطعات ثابت و متحرک به منظور حداقل رساندن اصطکاک و جلوگیری و تقلیل و تاخیر در سایش در حین کار
۲) جذب و انتقال حرارت و خنک کردن در کنترل دمای قطعات
۳) جلوگیری از اثرات ضربه قطعات به یکدیگر در حین حرکات مکانیکی قطعات
۴) آب بندی بین فواصل قطعات
۵) جلوگیری از فساد و خورندگی قطعات مکانیکی فلزی و پلاستیکی
۶) جلوگیری از ته نشین شدن مواد لجنی در روغن های صنعتی که در گردش هستند مانند روغن موتور
۷) عمل کننده به عنوان حامل یا carrier ذرات شیمیایی و افزودنی های روغن مانند ذرات جامد بسیار ریز داخل روغن و انتقال آنها به محوطه یاتاقان ها، بلبرینگ ها و دیگر نقاطی که نیاز به روانکای دارند و همچنین جدا کردن ناخالصی‌ها در داخل فیلتر روغن
۸) شستشو و تمیز کردن قطعات و جلوگیری از ته نشین شدن و آلودگی روغن به خصوص در موتورهای احتراق داخلی
۹) صرفه جویی در مصرف انرژی کاهش توان مصرفی با کاهش اصطکاک
۱۰) بالا نگهداشتن راندمان و قدرت موتور
۱۱) معلق نگاه داشتن مواد زائد و جلوگیری از رسوب آنها بر قطعات
۱۲) حفاظت از سطوح در مقابل زنگ زدگی و خوردگی شیمیایی
۱۳) کاهش توان مورد نیاز برای شروع لغزش دو سطح
مشخصات روانکار تجهیزات صنعتی مناسب
یک روانکار صنعتی مناسب باید دارای ویژگی‌ها و مشخصاتی باشد. روغن‌های روانکار باید دارای گرانروی مناسبی باشند تا بتوانند باعث کم شدن اصطکاک و ساییدگی قطعات شوند و انتقال نیرو را به درستی انجام دهند. همچنین باید در مقابل تجزیه حرارتی و اکسیداسیون به حد کافی مقاوم باشند تا منجر به خوردگی بیش از حد قطعات نشوند. در زیر به برخی از ویژگی‌ها و مشخصات مهمی که روانکار صنعتی باید داشته باشد، اشاره می کنیم:
- پایداری دمایی
- ویسکوزیته بالا
- نقطه جوش زیاد
- نقطه انجماد کم
- پایداری هیدرولیکی
- جلوگیری از خوردگی
- مقاومت زیاد در برابر اکسیداسیون
اجرای روانکاری تجهیزات صنعتی
یک نفر باید مسئولیت روانکاری تجهیزات را برعهده داشته باشد و در فواصل زمانی مشخص شده، این کار را انجام دهد. وظایف اصلی کسی که اجرای برنامه روانکاری تجهیزات صنعتی را بر عهده دارد، عبارت است از:
- انجام روانکاری تجهیزات طبق زمان بندی
- اطمینان از تهیه روانکار صحیح از بازار
- ایجاد یک زمان بندی دستی یا کامپیوتری
- اطمینان از کامل بودن روانکاری که انجام شده
- کنترل دیگر مشکلاتی که ممکن است دستگاه داشته باشد.
- اطمینان از عملکرد دائمی سیستم روانکاری
فردی که این مسئولیت را بر عهده می‌گیرد باید به طور کامل آموزش دیده باشد و از ارزش روانکاری آگاه باشد، تا بتواند به درستی این کار را انجام دهد و از آسیب‌هایی که ممکن است به دستگاه وارد شود جلوگیری کند.
افزودنی ها:
برای صنایع و ماشین آلات مختلف از انواع مختلفی از روغن ها وگریس ها (روان کننده ها) استفاده می شود .با اضافه کردن افزودنی ها به این مواد می توان کاربردهای آنها را تغییر داد. افزودن این مواد باید باعث افزایش ویسکوزیته، کاهش اکسیداسیون و کاهش آلاینده ها شود. بعضی از این افزودنی ها شامل آنتی اکسیدان ها، انتی فوم ها، بازدارنده های خوردگی و زنگ زدگی سطوح داخلی و خارجی می باشد که در این بخش به اختصار توضیح داده شده اند:
- آنتی اکسیدان ها: این مواد حمله اکسیژن به روغن را به خصوص در دماهای بالا محدود می کنند.
- شوینده ها: ترکیبات فلزی که از تجمع سایر مواد جلوگیری کرده و موتور(تجهیز) را تمیز نگه می‌دارند.
- دیسپرسنت ها : مواد آلی غیر فلزی که باعث پراکندگی محصولات جانبی و عدم تجمع مواد می شوند.
- بازدارنده از زنگ و اسیدها: این مواد از حمله اسید ها به سطح فلزات جلوگیری می کنند.
- ضد سایش ها: این مواد از سایش تجهیزات جلوگیری کرده و عموما از جنس روی، فسفات و یا سایر مواد آلی فلزی هستند.
- ضد اصطکاک ها: این افزودنی ها اصطکاک را کاهش داده و با توجه به نوع روان کننده مورد استفاده انواع مختلفی دارند.
- افزودنی های فشار بالا: این مواد بر پایه فسفر- سولفور هستند. آن ها در روانکار های مورد استفاده در کمپرسورهای هوا، سیستم های هیدرولیکی و ماشین آلات استفاده می شوند.
- آنتی کف ها: آن ها از کف کردن روان کننده ها جلوگیری کرده و باعث حفظ فیلم آن روی سطح تجهیز می شوند.
- شاخص بهبود ویسکوزیته: این مواد نرخ رقیق شدن را با افزایش دما تغییر می دهند . ترکیباتی پلیمری هستند و ساختار شیمیایی آنها بسته به نوع روان کننده قابل تغییر است.