روغن جعبه دنده چیست؟

روغن جعبه دنده، سیال روانکاری است که به منظور کاهش اصطکاک، خنک کاری گرمای تولید شده در هنگام کار، پوشاندن سطوح دندانه ها به منظور کاهش ساییدگی و جلوگیری از زنگ زدن در جعبه دنده استفاده می­شود.

روغن جعبه دنده یا روغن گیربکس یکی از مایعات حیاتی در سیستم انتقال قدرت خودرو است که نقش مهمی در عملکرد صحیح جعبه دنده ایفا می‌کند. این روغن با ویژگی‌های خاص خود به گیربکس کمک می‌کند تا در شرایط مختلف به طور بهینه عمل کند. در این مقاله، به بررسی تعریف روغن جعبه دنده، کاربرد روغن جعبه دنده و نکاتی که باید در انتخاب و استفاده از این روغن در نظر داشته باشید، می‌پردازیم.

خواص زیر در عملکرد روغن جعبه دنده بسیار مهم است:

• ویسکوزیته مناسب
• توانایی مقاومت در برابر فشار زیاد
• مقاومت در مقابل دما و اکسیداسیون
• قابلیت سازگاری با  کاسه نمد ها و سیل ها

روغن جعبه دنده یا واسکازین ؟

روغن جعبه دنده چیست؟ روغن جعبه دنده، روغنی است که برای روانکاری و کاهش سایش بین چرخ‌دنده‌ها و قطعات داخلی گیربکس استفاده می‌شود. این روغن به دلیل داشتن ویسکوزیته بالا و افزودنی‌های خاص، می‌تواند فشارهای بالا را تحمل کرده و از سایش و خوردگی قطعات جلوگیری کند. روغن جعبه دنده همچنین به خنک‌سازی گیربکس کمک کرده و از ایجاد حرارت بیش از حد جلوگیری می‌کند.

روغن گیربکس که به آن روغن جعبه دنده هم می­ گویند، از جمله روغن­هایی می‌باشد که برای روانکاری قطعات خودرو مثل قطعات موجود در جعبه دنده و دیفرانسیل، طراحی گردیده است.

روغن جعبه دنده کاربردهای دیگری نیز برای جعبه دنده دارد، این روغن خاصیت خنک­ کنندگی و توانایی انتقال قدرت از موتور را دارد و مانند یک سیال لزج عمل می­ کند.

اگر نام واسکازین را شنیده ­اید، بدانید که منظور همان روغن جعبه دنده است که در زبان روسی به  آن واسکازین گفته می‌­شود.در واقع روغن گیربکس روغن جعبه دنده و واسکازین سه نام مختلف برای یک نوع محصول می‌باشد که از آن برای روانکاری جعبه دنده استفاده می‌شود.

اما این دو روغن نام برده شده با یکدیگر یک تفاوت هایی نیز دارند و آن هم در نحوه عملکردشان می‌­باشد. غلظت و گرانروی این روغن­ها متفاوت است البته در برخی از مواقع این امکان وجود دارد که از روغن گیربکس اتوماتیک، برای گیربکس دستی هم استفاده کنند، اما برعکس آن امکان پذیر نیست.

انواع اصلی روغن‌های گیربکس با توجه به کاربردشان

کاربرد روغن جعبه دنده در انواع گیربکس‌های دستی و اتوماتیک متفاوت است. در گیربکس‌های دستی، این روغن برای روانکاری چرخ‌دنده‌ها و قطعات مکانیکی داخلی استفاده می‌شود. در گیربکس‌های اتوماتیک، روغن جعبه دنده علاوه بر روانکاری، وظیفه انتقال نیرو را نیز بر عهده دارد. به همین دلیل، انتخاب روغن مناسب برای هر نوع گیربکس اهمیت بسیاری دارد.

روغن­های گیربکس در دو نوع یافت می­ شوند که ما در این مقاله به آن دو ویژگی و عملکردشان خواهیم پرداخت، از جمله روغن­های گیربکس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برخی از روغن ­ها برای روانکاری قطعات دیفرانسیل و همچنین جعبه دنده­های دستی به کار می­ رود، که به آن­ها MTF یا Mannual Transmission Fluid گفته می­ شود.
• برخی دیگر از روغن­هایی که در جعبه دنده و یا گیربکس اتومات استفاده می­ شوند و برای روانکاری آن­ها کاربرد دارند، به نام ATF یا Automatic Transmission Fluid شناخته می‌­شوند.

همانطور که اشاره کردیم این دو روان کننده قطعات، با یکدیگر از تفاوت برخوردار می­ باشند، که ما ابتدا تعریفی از جعبه دنده دستی و اتوماتیک ارائه می­ دهیم تا تفاوت آن­ها را به خوبی فرا گیرید.

گیربکس دستی و گیربکس یا جعبه دنده اتوماتیک دارای کاربردهایی مشابه یکدیگر هستند و با تعویض دنده، افزایش قدرت و سرعت و حرکت امکان پذیر می‌شود اما تفاوت آنها در شیوه انتقال قدرت با توجه به نوع روغن گیربکس خودرو می‌باشد.

تفاوت روغن جعبه دنده دستی و اتوماتیک

یکی از سوالات رایج در مورد روغن جعبه دنده این است که تفاوت روغن جعبه دنده دستی و اتوماتیک چیست؟ روغن‌های جعبه دنده دستی معمولاً دارای ویسکوزیته بالاتری هستند و برای تحمل فشارهای مکانیکی طراحی شده‌اند. در حالی که روغن‌های جعبه دنده اتوماتیک علاوه بر روانکاری، باید توانایی انتقال نیرو را نیز داشته باشند. این روغن‌ها دارای خواص هیدرولیکی هستند و به طور خاص برای سیستم‌های اتوماتیک طراحی شده‌اند.

نحوه عملکرد روغن جعبه دنده

نحوه عملکرد روغن جعبه دنده به این صورت است که با ایجاد یک لایه نازک بین قطعات فلزی گیربکس، از سایش و اصطکاک بیش از حد جلوگیری می‌کند. این روغن همچنین به کاهش صدای تولید شده توسط گیربکس کمک می‌کند و باعث بهبود عملکرد کلی خودرو می‌شود. همچنین، روغن جعبه دنده با ویژگی‌های خاص خود می‌تواند تغییرات دما و فشار را تحمل کرده و عملکرد گیربکس را در شرایط مختلف بهینه نگه دارد.

بهترین روغن جعبه دنده

انتخاب بهترین روغن جعبه دنده برای خودرو، بستگی به نوع گیربکس و شرایط کاری آن دارد. روغن‌های با کیفیت بالا می‌توانند به طور موثری از گیربکس محافظت کنند و عمر مفید آن را افزایش دهند. برخی از روغن‌ها دارای افزودنی‌های خاصی هستند که به کاهش سایش، جلوگیری از زنگ‌زدگی و حفظ ویسکوزیته در دماهای مختلف کمک می‌کنند.

روغن گردشی و اهمیت آن در سیستم‌های مختلف

در برخی از سیستم‌های صنعتی و خودروها، استفاده از روغن‌های تخصصی مانند روغن گردشی ضروری است. روغن گردشی به دلیل خواص روانکاری بالا و تحمل فشار، در سیستم‌هایی که نیاز به جریان مداوم روغن دارند، مانند سیستم‌های هیدرولیکی و گیربکس‌های بزرگ صنعتی استفاده می‌شود. این روغن‌ها می‌توانند به طور مداوم در سیستم گردش کرده و از سایش و خوردگی قطعات جلوگیری کنند. استفاده از روغن گردشی مناسب می‌تواند عمر مفید سیستم را افزایش داده و از خرابی‌های ناشی از سایش و خوردگی جلوگیری کند.

روغن کمپرسور هوا و نقش آن در کارکرد بهینه کمپرسورها

یکی دیگر از روغن‌های تخصصی که در صنعت استفاده می‌شود، روغن کمپرسور هوا است. این روغن‌ها برای روانکاری و خنک‌سازی کمپرسورهای هوا طراحی شده‌اند و می‌توانند به طور موثری از قطعات داخلی کمپرسور محافظت کنند. روغن کمپرسور هوا با تحمل دمای بالا و خاصیت ضد اکسیداسیون، می‌تواند عملکرد کمپرسور را بهینه کرده و عمر مفید آن را افزایش دهد. انتخاب روغن مناسب برای کمپرسور هوا بسیار مهم است، زیرا کیفیت روغن مستقیماً بر عملکرد و کارایی کمپرسور تأثیر می‌گذارد.

انواع واسکازین

واسکازین حاوی ضد زنگ

این واسکازین بر پایه مواد معدنی تشکیل شده است. و حاوی مواد ضد زنگ است. ویسکوزیته روغن R&O مطابق با سیستم درجه بندی ایزو بین 32 تا 320 است.

واسکازین ترکیبی

این واسکازین بر پایه مواد معدنی تشکیل شده است. این واسکازین حاوی مواد ضد زنگ، 10 درصد چربی بیشتر برای روانکاری بهتر است. واسکازین ترکیبی اساسا برای دنده حلزونی استفاده می شود. ویسکوزیته آن براساس سیستم درجه بندی ایزو بین 460 تا 1000 است.

واسکازین فشار پذیر (EP)

این واسکازین ممکن است بر اساس مواد معدنی یا غیر معدنی باشد. این واسکازین شامل مواد افزودنی برای کار در فشار بالا، ضد زنگ، ضد کف و حباب شدن است. ویسکوزیته آن براساس سیستم درجه بندی ایزو بین 68 تا 1500 است.

حاوی مواد غیر معدنی

این واسکازین ممکن است بر پایه مواد پلی آلفائفین (PAO)، روغن استر یا پلی گلیکول باشد. این واسکازین ممکن است حاوی مواد فشار بالا، ضد زنگ و اکسیداسیون، ضد کف و حباب باشد. ویسکوزیته آن براساس سیستم درجه بندی ایزو بین 32 تا 6800 است.

این روغن برای کار در شرایط سخت زیر توصیه می­شود: دمای خیلی پایین یا خیلی بالا، فشار بالا

زمان تعویض روغن گیربکس

زمان تعویض روغن گیربکس و تمام اطلاعات مرتبط با آن در دفترچه راهنمای خودرو نوشته شده است. به طور معمول روغن گیربکس جعبه دنده اتوماتیک در حالت عادی باید بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر تعویض شود البته اگر خودرو در شرایط سخت و تحت فشار قرار گرفته باشد این عدد به ۳۰ هزار کیلومتر تقلیل پیدا می‌کند. زمان تعویض روغن گیربکس برای خودروهای اتوماتیک هر ۶۰ هزار کیلومتر یکبار است که این غدد در برخی از خودروها به ۱۰۰ هزار کیلومتر نیز می‌رسد. تعویض روغن گیربکس زودتر از زمان مشخص شده ایرادی ندارد بلکه به سلامت جعبه دنده نیز کمک می‌کند.

بررسی روغن گیربکس

بررسی روغن گیربکس زمان زیادی نمی‌گیرد اما ممکن است در خودروهایی که گیربکس دستی دارند کمی مشکل باشد چراکه بیشتر خودروهای میله مخصوص برای بررسی روغن گیربکس ندارند و به همین سبب بررسی آن باید توسط یک مکانیک صورت گیرد.

خودروهای با گیربکس اتوماتیک یک میله مخصوص برای بررسی روغن دارند که نباید این میله با کارتر اشتباه گرفته شود. برای بررسی روغن گیربکس خودرو را روشن و دنده را در حالت پارک قرار دهید و سپس با استفاده از میله مخصوص میزان روغن موجود در مخزن را اندازه گیری کنید.

به این دلایل روغن گیربکس را باید تعویض کنید

• روغن در گیربکس دستی دچار آلودگی می‌شود که استهلاک قطعات را به دنبال خواهد داشت.
• روغن کاری نشدن قطعات سبب اصطکاک می‌شود و در نتیجه ذرات کوچک فلزی وارد گیربکس می‌شود که کاهش عمر آن را به همراه دارد.
• در گیربکس اتوماتیک، روغن به دلیل حرارت بالا کیفیت خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند به درستی عمل کند.
• روغن گیربکس اتوماتیک نیز آلوده می‌شود و این آلودگی در عملکرد‌ آن اختلال ایجاد می‌کند.

اگر روغن جعبه دنده تعویض نشود چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

روغن دنده وظیفه دارد تا قطعات متحرک موجود در گیربکس را روغن کاری کند، زمانی که سطح این روغن به دلیل نشتی کم شود و روغن خاصیت قبل را نداشته باشد، گیربکس به مرور زمان آسیب می‌بیند و قطعات‌ آن از بین می‌روند. این روغن در گیربکس اتوماتیک نیز وظیفه انتقال نیرو و خنک کاری را به عهده دارد که در صورت وجود آلودگی و از بین رفتن کیفیت این وظایف عملی نمی‌شود و در نتیجه عمر گیربکس کوتاه می‌شود. گیربکس از قطعات گران قیمت خودرو است و نادیده گرفتن بررسی‌های دوره‌ای آن بسیار هزینه بر خواهد بود.

• روغن گیربکس یکی از مواردی است که باید در سرویس‌های دوره‌ای بررسی شود.
• اگر روغن گیربکس کم باشد، تعویض دنده به خوبی صورت نمی‌گیرد.
• آسیب دیدن گیربکس معمولا علائم و صدای خاص ندارد و تنها راه اگاهی از مشکلات آن، بررسی‌های دوره‌ای است.
• روغن گیربکس تبخیر نمی‌شود و اگر سطح آن کم شده باشد به دلیل نشتی است.

روغن جعبه دنده چه وظایفی دارد؟